Биыл Конституцияға 30 жыл. Елдегі басты құжат 1995 жылы жалпыхалықтық референдум арқылы қабылданды. Содан бері 55 бапқа 1100-ден астам өзгеріс пен толықтыру енгізілді. Парламент пен Мемлекет басшысының өкілеттік мерзімі ұзартылып, депутаттардың саны артты. Президенттікке үміткердің жас шектеуі өзгерді. Сот ісіне қатысты да жаңа ережелер бекіді. Ата Заңның маңызы мен ондағы басымдықтар туралы Аружан Задабек толығырақ айтады.
АРУЖАН ЗАДАБЕК, ТІЛШІ:
30 жыл. Биыл мерейлі мереке. Осы уақыт ішінде басты құжат 6 рет өзгерді. 1995 жыл. 30 тамызда жаңа Конституцияны қабылдау үшін бүкілхалықтық референдум өтті. 3 жылдан кейін, яғни 1998 жылы алғашқы өзгеріс болды. 19 бап жаңашаланды. Конституцияда Президенттің жасы «40 жастан асқан» деп бекітілді. Ал өкілеттік мерзімі 7 жылға ұзарды. Сенат депутаттары 6 жылға, Мәжілістегілер 5 жылға сайланатын болды.
2007 жылы Парламенттің бірлескен отырысы Ата Заңды небәрі 17 минутта өзгертті. 30 түзету енгізілді. Негізгі түзетулер Президент мәртебесіне қатысты. «Бір адам қатарынан екі реттен артық Президент болып сайлана алмайды» деген тармаққа «Бұл шектеу ҚР Тұңғыш Президентіне қолданылмайды» деген сөйлем қосылды. Мемлекет басшысының өкілеттігі 7 жылдан 5 жылға қысқартылды.
Одан кейінгі өзгеріс 2011 жылы болды. Онда тек 1 бап өзгерді.
Ал 2017 жылы Ата заңдағы 19 бапқа 26 өзгерту енгізілді. Парламент бұл шешімді 2 күн бойы талқылаған. Құжаттағы негізгі жаңашылықың бірі - Президенттікке үміткер жоғары білімді болуы тиіс. Еңбек өтіліне қатысты да нақтылау бар. Кемінде 5 жыл болуы шарт. Бұдан бөлек, егер Мәжіліс қайта сайланатын болса, Үкімет жұмысын тоқтататын болды.
2019 жылы Конституцияның 1 ғана бабы талқыланды. Сөйтіп Елорда атауы Астанадан Нұр-Сұлтанға өзгертілді.
Маңызды құжатқа ең ауқымды өзгерістер 2022 жылы енгізілді. Референдум өтіп, 33 бапқа 56 түзету жасалды. Қазақстан суперпрезиденттік басқару формасынан күшті парламенті бар президенттік формаға көшті. Мемлекет басшысының жақын туыстары лауазымды қызмет атқара алмайды. Тұрғындар өз бетінше Конституциялық сотқа жүгінуге мүмкіндік алып, өлім жазасына тыйым салынады. Бұдан да басқа өзгерістер бар.
Сонымен, Қазіргі Конституция 9 бөлімнен 99 баптан тұрады.
